Jak kupować olejki eteryczne z głową: przewodnik po składzie chemicznym, GC/MS i botanicznych niuansach

W świecie olejków eterycznych łatwo ulec pokusie myślenia schematami: „lawenda – na sen”, „mięta – na ból głowy”, „drzewo herbaciane – na trądzik”. Tymczasem olejek eteryczny to nie produkt magiczny, a substancja chemiczna – naturalna, piękna, ale chemiczna. I jak każda substancja chemiczna, może działać terapeutycznie… albo podrażniać, uczulać, wchodzić w interakcje. Diabeł tkwi w szczegółach. A szczegóły? W GC/MS, nazwie botanicznej i składzie chemicznym.

1. GC/MS – certyfikat prawdy (albo jej braku)

GC/MS, czyli chromatografia gazowa sprzężona ze spektrometrią mas (Gas Chromatography / Mass Spectrometry), to badanie chemiczne, które pozwala zidentyfikować wszystkie związki lotne obecne w olejku. Jest to swoisty "odcisk palca" chemicznego danej partii olejku.

Dlaczego to aż tak ważne?

Bo nawet jeśli mamy do czynienia z tą samą rośliną (Lavandula angustifolia), skład chemiczny olejku może różnić się diametralnie w zależności od:

• klimatu,
• wysokości uprawy nad poziomem morza,
• rodzaju gleby (pH, wilgotność),
• czasu i metody destylacji,
• momentu zbioru.

Przykład: Lavandula angustifolia i obecność kamfory – czyli od snu po pobudzenie

Wiele osób kojarzy lawendę z relaksującym zapachem i właściwościami nasennymi. I słusznie – ale nie każda „lawenda” działa tak samo. Kluczowym składnikiem, który wpływa na profil działania, jest kamfora (camphor) – związek z grupy ketonów, o silnym, przenikliwym aromacie i właściwościach pobudzających krążenie oraz stymulujących.

Oto jak zawartość kamfory zmienia zastosowanie olejku z Lavandula angustifolia:

GC/MS to jedyna pewna forma weryfikacji, czy w buteleczce jest to, co obiecuje etykieta. Bo zmysł węchu? Bywa zawodny.

2. Skład chemiczny – serce działania

Olejki eteryczne składają się z setek związków chemicznych: terpenów, estrów, fenoli, aldehydów, alkoholi, ketonów… Każdy z nich ma swoją rolę – i swoje ograniczenia.

➤ Karwakrol (Carvacrol) – związek z grupy fenoli

Występuje głównie w olejku z oregano (Origanum vulgare), znanym z silnych właściwości antybakteryjnych.

• Zawartość karwakrolu powyżej 70% sprawia, że olejek działa jak naturalny antybiotyk.
• Ale też: może silnie podrażniać śluzówki, jest hepatotoksyczny w dłuższym użyciu i absolutnie nie nadaje się do stosowania bez rozcieńczenia.

Oregano? Tak – ale z wiedzą, ostrożnością i po GC/MS.

➤ Estragol (methyl chavicol) – obecny w olejku bazyliowym (Ocimum basilicum)

• Wysokie stężenia mogą działać drażniąco na układ nerwowy i być potencjalnie kancerogenne w dużych dawkach.
• Niektóre chemotypy bazylii mają go więcej, inne mniej – i tu znów wracamy do chemotypu i nazwy botanicznej.

3. Chemotypy – czyli ta sama roślina, ale z innym DNA terapeutycznym

Czasami ta sama roślina tworzy olejek o zupełnie innym składzie, zależnie od warunków środowiskowych. Przykład?

➤ Thymus vulgaris – czyli tymianek.

Może występować w wersjach:

• CT thymol – silnie antybakteryjny, ale drażniący (dużo tymolu – fenol).
• CT linalool – łagodniejszy, przeciwzapalny, bezpieczniejszy do stosowania u dzieci.
• CT geraniol, CT carvacrol, CT borneol – każdy z nich ma inne właściwości i zastosowania.

Chemotyp to jak „podgatunek terapeutyczny” – jeśli nie widzisz go na butelce, nie wiesz, co kupujesz.

4. Nazwy botaniczne – łaciński paszport olejku

Olejki eteryczne nie mogą być identyfikowane po nazwie handlowej. „Lawenda” to za mało. Potrzebujemy łacińskiego klucza.

➤ Przykład:

• Lavandula angustifolia – delikatna, regenerująca, łagodna.
• Lavandula x intermedia – tzw. lawenda szerokolistna (np. Grosso), zawiera więcej kamfory.
• Lavandula stoechas – silna, ale może być neurotoksyczna – niewskazana dla dzieci i kobiet w ciąży.

Bez nazwy botanicznej nie da się zbudować zaufania. To jakby kupować zioła na wagę bez etykiety.

5. Opis produktu – między marketingiem a faktem

Ostatnia kwestia, ale nie mniej istotna: opis produktu.

• Czy zawiera nazwę botaniczną?
• Czy podano kraj pochodzenia?
• Czy widnieje data ważności?
• Czy producent podaje numer partii (ważne przy GC/MS)?
• Czy znajdziesz info o metodzie ekstrakcji (destylacja parą wodną, tłoczenie, CO₂)?

Brak tych danych = brak zaufania.

6. Skróty, które trzeba znać: spp., CT, EO

spp. = species pluralis – oznacza „gatunki różne”. Gdy widzisz Thymus spp., oznacza to, że nie podano dokładnej odmiany. I to powód do niepokoju.

CT = chemotyp – klucz do zrozumienia, co w olejku gra główną rolę. Ten sam gatunek (np. tymianek) może mieć różne CT: linalool, thymol, carvacrol – a każdy z nich działa zupełnie inaczej.

EO = essential oil – olejek eteryczny, czyli destylat z rośliny. Nie mylić z „fragrance oil” (syntetyczny zapach) lub „olejkiem zapachowym”.

7. Składniki, które pachną… czerwonym ostrzeżeniem

Oto lista związków chemicznych, na które warto zwrócić szczególną uwagę